Loãng xương là bệnh lý phổ biến xếp sau các bệnh lý tim mạch chủ yếu ở người cao tuổi. Hiện nay có khoảng 1/3 số phụ nữ và 1/8 số nam giới > 50 tuổi có nguy cơ loãng xương.
1. Bệnh loãng xương là gì?
Loãng xương là hiện tượng tăng phần xốp của xương, làm giảm khối lượng xương trong cơ thể. Do đó, các khớp xương thường giòn và rất dễ bị gãy. Loãng xương là nguyên nhân chính gây ra gãy xương ở phụ nữ sau mãn kinh và người già. Gãy xương do loãng xương có thể gặp ở bất cứ xương nào. Tuy nhiên hay gặp ở xương cột sống, xương đùi, xương cổ tay. Một số xương bị gãy có thể không lành lại được, trong đó có xương cột sống và xương đùi; trong hầu hết trường hợp phải phẫu thuật với chi phí tốn kém.
Bệnh loãng xương tiến triển thầm lặng. Thường người bệnh chỉ cảm thấy đau mỏi người không rõ ràng, giảm dần chiều cao, gù vẹo cột sống. Đây là những biểu hiện chỉ được phát hiện sau một thời gian dài. Nhiều trường hợp chỉ phát hiện khi có những biểu hiện gãy xương.
Thường người bệnh chỉ cảm thấy đau mỏi người không rõ ràng, giảm dần chiều cao, gù vẹo cột sống. Đây là những biểu hiện chỉ được phát hiện sau một thời gian dài. Nhiều trường hợp chỉ phát hiện khi có những biểu hiện gãy xương.
Tình trạng loãng xương sẽ càng trở nặng hơn khi về già. Do độ tuổi này, mật độ xương không bảo đảm xương cứng chắc như lúc ở tuổi trưởng thành. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống sinh hoạt của bệnh nhân. Nguy hiểm hơn, bệnh có thể làm tăng nguy cơ tử vong nếu người bệnh nằm lâu ngày sinh bệnh ở tiêu hóa, phổi và tim mạch.
2. Nguyên nhân gây bệnh loãng xương:
Xương bình thường cần các khoáng chất canxi và phosphate để tạo thành. Nếu cơ thể không nhận đủ canxi từ chế độ ăn uống, việc hình thành các mô xương và xương có thể bị ảnh hưởng.
Xương là một cơ quan luôn trong trạng thái liên tục đổi mới; xương mới sẽ liên tục được tạo ra và xương cũ bị phá vỡ. Khi còn trẻ, cơ thể tạo ra xương mới nhanh hơn, do đó khối lượng xương sẽ tăng lên. Hầu hết mọi người đạt được khối lượng xương cao nhất vào khoảng năm 20 tuổi. Khi lớn tuổi, khối lượng xương mất đi nhanh hơn được tạo ra, từ đó gây nên bệnh loãng xương.
Các nguyên nhân chính của bệnh loãng xương bao gồm:
- Lối sống sinh hoạt không hợp lý, ít vận động
- Thường xuyên mang vác các vật nặng, lao động vất vả
- Có chế độ dinh dưỡng thiếu canxi
- Giới tính: nữ giới có nguy cơ mắc bệnh loãng xương nhiều hơn nam giới
- Lượng canxi cho quá trình tạo xương lúc trẻ không được bổ sung đầy đủ, dẫn đến việc khi về già, cùng với sự lão hóa, quá trình tạo xương giảm xuống và quá trình hủy xương diễn ra nhanh, mạnh khiến cho mật độ xương giảm sút, làm cho xương giòn và yếu, giảm sức chịu lực và dễ gãy hơn.
3. Triệu chứng bệnh Loãng xương
Tình trạng mất xương (hay còn gọi là giảm mật độ xương) do bệnh loãng xương thường không biểu hiện triệu chứng rõ ràng. Người bệnh có thể không biết mình mắc bệnh cho đến khi xương trở nên yếu đi, dễ gãy khi gặp những sang chấn nhỏ ví dụ như trẹo chân, va đập hoặc té ngã.
+ Giảm mật độ xương khiến xương ở cột sống có thể bị xẹp (còn gọi là gãy lún).
Biểu hiện của tình trạng này bao gồm có cơn đau lưng cấp, giảm chiều cao, dáng đi khom và gù lưng.
+ Đau nhức đầu xương:
Một trong những triệu chứng loãng xương dễ nhận thấy nhất là cảm giác đau nhức các đầu xương, người bệnh sẽ cảm thấy mỏi dọc các xương dài, thậm chí đau nhức như bị kim chích toàn thân
+ Đau ở vùng xương chịu gánh nặng của cơ thể thường xuyên:
Đau ở những nơi như: cột sống, thắt lưng, xương chậu, xương hông, đầu gối, những cơn đau lặp lại nhiều lần sau chấn thương, cơn đau thường âm ỉ và kéo dài lâu. Những cơn đau sẽ tăng lên khi vận động, đi lại, đứng ngồi lâu và sẽ thuyên giảm khi nằm nghỉ.
+ Đau ở cột sống, thắt lưng hoặc hai bên liên sườn:
Những cơn đau gây ảnh hưởng đến các dây thần kinh liên sườn, dây thần kinh đùi và thần kinh tọa. Những cơn đau trở nặng khi vận động mạnh hoặc bất ngờ thay đổi tư thế. Vì vậy, người có dấu hiệu bị loãng xương thường rất khó thực hiện những tư thế như cúi gập người hoặc xoay hẳn người.
Đối với những người ở lứa tuổi trung niên, loãng xương thường đi kèm với các dấu hiệu của bệnh giãn tĩnh mạch, thoái hoá khớp, cao huyết áp,…
4. Đối tượng nguy cơ bệnh Loãng xương
Có rất nhiều yếu tố nguy cơ có thể dẫn đến bệnh loãng xương. Một số yếu tố có thể thay đổi được trong khi số khác thì không thể.
Những yếu tố nguy cơ không thể thay đổi như:
- Giới tính: ở phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ mãn kinh thì nguy cơ loãng xương tăng cao hơn hẳn so với nam giới cùng độ tuổi do tổng khối lượng xương thấp hơn.
- Tuổi tác: độ tuổi càng cao, càng có nguy cơ loãng xương.
- Kích thước cơ thể: những phụ nữ gầy và nhỏ con có nguy cơ bị loãng xương cao hơn.
- Tiền sử gia đình có người từng bị loãng xương hoặc gãy xương hông
- Mãn kinh trước 45 tuổi
- Đã từng bị gãy xương
- Có các bệnh đi kèm như: bệnh nội tiết, viêm khớp dạng thấp, bệnh thận hoặc hội chứng Cushing
- Chủng người da trắng hoặc người châu Á
Những yếu tố nguy cơ có thể thay đổi bao gồm:
- Nội tiết tố giới tính: nồng độ estrogen thấp do kinh nguyệt không đều hoặc thời kỳ mãn kinh có thể gây ra bệnh loãng xương ở phụ nữ. Trong khi đó, nồng độ testosterone thấp có thể gây ra loãng xương ở nam giới
- Chế độ ăn ít hoặc thiếu canxi và vitamin D
- Chán ăn tâm thần: chứng rối loạn ăn uống này có thể dẫn đến loãng xương.
- Dùng một số loại thuốc như corticosteroid hoặc heparin trong thời gian dài
- Mức độ hoạt động: thiếu tập thể dục hoặc nghỉ ngơi tại giường lâu dài có thể gây yếu xương.
- Hút thuốc: thuốc lá rất có hại cho xương, cũng như tim và phổi.
- Uống rượu: uống quá nhiều rượu có thể làm xương yếu đi và dễ gãy.
5. Phân loại loãng xương:
Theo nguyên nhân, loãng xương được chia làm hai loại: Loãng xương nguyên phát và loãng xương thứ phát:
5.1 Loãng xương nguyên phát:
Là loại Loãng xương không tìm thấy căn nguyên nào khác ngoài tuổi tác và hoặc tình trạng mãn kinh ở phụ nữ. Cơ chế là do quá trình lão hóa của tạo cốt bào gây nên tình trạng mất cân bằng giữa huỷ xương và tạo xương, kết quả là thiểu sản xương.
Loãng xương nguyên phát gồm 2 týp:
+ LX týp 1 (hay LX sau mãn kinh):
Nguyên nhân là do giảm nội tiết tố oestrogen, ngoài ra còn có sự giảm tiết hormon tuyến cận giáp trạng, tăng thải calci niệu, suy giảm hoạt động của enzym 25-OH-vitamin D1-hydroxylase. Thường gặp ở phụ nữ trong độ tuổi 50 – 55, đã mãn kinh. Tổn thương chủ yếu là mất chất khoáng ở xương xốp, biểu hiện là sự lún của các đốt sống hoặc gãy xương Pouteau-Colles.
+ LX týp 2 (hay loãng xương tuổi già):
Là LX liên quan tới tuổi và tình trạng mất cân bằng tạo xương. Loại LX này xuất hiện ở cả 2 giới nam và nữ, độ tuổi khoảng trên 70. Đặc điểm của loại LX này là mất chất khoáng toàn thể cả ở xương xốp (xương bó) và xương đặc (xương vỏ). Thường là bệnh nhân hay bị gãy cổ xương đùi. Cơ chế gây LX là do tình trạng giảm hấp thu calci, giảm chức năng tạo cốt bào dẫn tới cường cận giáp thứ phát.
5.2 Loãng xương thứ phát:
Là loại Loãng xương tìm thấy được nguyên nhân liên quan đến một số bệnh mạn tính, liên quan đến sử dụng một số loại thuốc….
Các nguyên nhân gây loãng xương thứ phát:
– Bệnh nội tiết: Cường giáp, đái tháo đường, bệnh to đầu chi…
– Bệnh tiêu hóa: Cắt dạ dày, thiếu dinh dưỡng, bệnh gan mạn tính.
– Bệnh khớp: Viêm khớp dạng thấp, bệnh lý cột sống…
– Bệnh ung thư: Kahler…
– Bệnh di truyền: bệnh nhiễm sắc tố sắt…
– Những trường hợp sử dụng corticoid, heparin, dùng lợi tiểu kéo dài…
6. Phòng ngừa bệnh Loãng xương
Các phương pháp sau có thể giúp ngăn chặn hoặc làm chậm tiến độ mất xương và phòng ngừa gãy xương, nhưng không thể khỏi được bệnh:
- Ăn khẩu phần giàu canxi hoặc bổ sung canxi mỗi ngày.
- Đối với người lớn từ 19 đến 50 tuổi, ăn 3 bữa hoặc hấp thụ 1000 mg canxi mỗi ngày.
- Nam giới trên 50 tuổi, ăn 3 bữa hoặc 1000 mg canxi mỗi ngày.
- Nam giới trên 70 tuổi, ăn 4 bữa hoặc 1200 mg canxi mỗi ngày.
- Nữ giới trên 50 tuổi, ăn 4 bữa hoặc 1200 mg canxi mỗi ngày.
Nguồn canxi trong thực phẩm bao gồm sữa, các sản phẩm từ sữa hoặc các loại thực phẩm giàu canxi. ( Như nước trái cây hoặc đậu, cá, các loại rau lá xanh)
- Thường xuyên đo loãng xương để kiểm tra mật độ xương.
- Tái khám đúng lịch hẹn để được theo dõi diễn tiến các triệu chứng cũng như tình trạng sức khỏe.
- Nghe theo hướng dẫn của bác sĩ, không được tự ý uống thuốc không được chỉ định hoặc tự ý bỏ thuốc được kê toa.
- Thường xuyên tập các bài tập chịu tải trọng và các bài tập tăng cường sức mạnh cơ bắp theo đề nghị của bác sĩ.
- Không hút thuốc.
- Tránh uống quá nhiều rượu: uống nhiều hơn hai ly rượu mỗi ngày có thể làm giảm khả năng hình thành xương.
- Tránh để bị ngã
7. Các biện pháp chẩn đoán bệnh Loãng xương
Các xét nghiệm chẩn đoán loãng xương bao gồm:
- Xét nghiệm máu và nước tiểu: kiểm tra lượng nội tiết tố và tìm kiếm các nguy cơ làm tăng sự mất xương. (như sự thiếu hụt các loại vitamin hoặc khoáng chất trong cơ thể)
- Nghiệm pháp đánh giá mật độ xương: chụp X quang
- Phương pháp đặc biệt an toàn và thông dụng: đo loãng xương bằng gót chân theo công nghệ siêu âm ở Máy đo loãng xương CM300
Đặc điểm khi sử dụng máy đo loãng xương gót chân CM300:
- CM 300 là máy đo loãng xương nhỏ gọn ứng dụng công nghệ siêu âm trong chuẩn đoán đo loãng xương. Đây là yếu tố thu hút nhất trong việc yên tâm kiểm tra ngay cả đối với bệnh nhân mang thai.
- Đặc biệt sản phẩm không sử dụng tia X-Quang, an toàn cho mọi đối tượng. Thuận lợi cho các Bệnh nhân sản phụ khoa, người già và trẻ em.
- Thời gian thăm khám nhanh <=10 giây sẽ nhận được kết quả, thực hiện phép đo đơn giản, thoải mái, dễ sử dụng.
- 5 khả năng điều chỉnh kích cỡ bàn chân để phù hợp cho mọi đối tượng bệnh nhân: người lớn, trẻ em, người già,..
8. Các biện pháp điều trị bệnh Loãng xương
- Cung cấp lượng canxi cho cơ thể đúng theo mức khuyến cáo, không cung cấp dư thừa. Bổ sung 600 đơn vị quốc tế (IU) vitamin D mỗi ngày cho người ở độ tuổi từ 1 đến 70 tuổi và 800 IU mỗi ngày từ 71 tuổi trở lên.
- Duy trì trọng lượng tiêu chuẩn, không thừa cân cũng không thiếu cân.
- Thực hiện các bài tập như đi bộ, chạy bộ, nhảy múa và thể dục nhịp điệu 3-4 giờ mỗi tuần.
- Ngừng hút thuốc.
- Hạn chế thức uống có cồn, cà phê và nước giải khát có ga.
- Trao đổi với bác sĩ về các loại thuốc đang sử dụng có nguy cơ gây giảm mật độ xương.
- Trao đổi với bác sĩ về lợi ích và rủi ro của liệu pháp thay thế estrogen nếu người bệnh đang trong thời kỳ mãn kinh hoặc đã cắt bỏ buồng trứng.
- Khi phát hiện loãng xương, ngoài chế độ ăn uống, sinh hoạt hợp lý thì người bệnh cần phải bổ sung các loại thuốc điều trị loãng xương. Tùy theo từng trường hợp cụ thể, người bệnh sẽ được tư vấn sử dụng những loại thuốc chống loãng xương phù hợp.
- Thay đổi lối sống: ngừng hút thuốc lá, hạn chế uống rượu
- Ngăn ngừa gãy xương bằng cách giảm thiểu các nguy cơ té ngã.
- Tập thể dục là phần quan trọng trong quá trình điều trị loãng xương. Tập thể dục không chỉ giúp xương khỏe mạnh, mà còn làm tăng sức mạnh cơ bắp. Sự phối hợp và cân bằng cơ thể, từ đó giúp sức khỏe tốt hơn. Mặc dù tập thể dục tốt cho người bị loãng xương, nhưng cũng phải cẩn thận, tránh vận động quá mạnh vì có thể dẫn đến gãy xương.